Федэралізацыя: досвед Бельгіі і ўрокі для Беларусі

20 August, 2025

Высновы з аналітычнай працы ўдзельнікаў кампаніі «Кадравы Рэзерв», напісанай пасля адукацыйнай паездкі ў Фландрыю (Бельгія)

Федэралізацыя — гэта механізм размеркавання ўлады паміж цэнтральным і рэгіянальнымі ўзроўнямі кіравання, які дазваляе змякчаць канфлікты ў шматэтнічных і шматмоўных дзяржавах. Бельгійскі кейс паказвае, як федэралізацыя можа спрыяць стабільнасці і развіццю мясцовага самакіравання.

Гістарычны кантэкст федэралізацыі Бельгіі

Федэралізацыя Бельгіі развівалася ва ўмовах глыбокіх унутраных канфліктаў паміж фламандцамі і валонцамі. Важнай падзеяй стала падзел Лёвенскага каталіцкага ўніверсітэта ў 1968 годзе па моўнай прыкмеце: французскі кампус пераехаў у Лювен-ла-Нёў, а нідэрландская частка засталася ў Брабанце. Гэта ілюструе, што палітычныя дзеячы абодвух бакоў адчулі неабходнасць перабудовы ўнітарных структур (Farhat, 2012).

Працэс федэралізацыі пачаўся ў 1970-х гадах са стварэння культурных супольнасцей Фландрыі і Валоніі, пасля чаго адбылася дэцэнтралізацыя і рэгіяналізацыя з утварэннем трох рэгіёнаў: Фландрыя, Валонія і Брусель, а таксама нямецкамоўнай супольнасці. Мадэль часта апісваецца як “узрастаючая аўтаномія”, калі рэгіёны паступова атрымліваюць больш паўнамоцтваў і рэсурсаў.

Сёння Бельгія — федэратыўная дзяржава з трыма рэгіёнамі і трыма моўнымі супольнасцямі, дзе існуюць шэсць парламентаў, кожны з якіх фармуе ўласны ўрад. Напрыклад, бюджэт Фландрыі складае 67 млрд еўра і пераўзыходзіць федэральны бюджэт Бельгіі, што сведчыць пра высокую ступень аўтаноміі.

Падзел кампетэнцый і мясцовае самакіраванне

Бельгія перадала шматлікія функцыі на рэгіянальны і мясцовы ўзроўні: адукацыю, інфраструктуру, сацыяльнае забеспячэнне, частку падатковых прыбыткаў. Мясцовыя саветы фармуюць бюджэты, прызначаюць службовых асоб, кіруюць маёмасцю і ўдзельнічаюць у судовых разглядах (Steyvers, 2021).

Рэгіянальны або федэральны нагляд выкарыстоўваецца рэдка — толькі ў выпадку дэфіцытных паказчыкаў або парушэння закона. У цэлым прынцып федэралізацыі забяспечвае узрастаючую аўтаномію, дзе мясцовыя органы могуць свабодна выкарыстоўваць рэсурсы і прымаць рашэнні ў межах сваіх паўнамоцтваў (Council of Europe, 2006; 2007).

Федэралізацыя таксама дазваляе размеркаваць кампетэнцыі паміж рознымі ўзроўнямі ўлады:

федэрацыя адказвае за бяспеку, страхаванне і пенсіі;
рэгіёны кіруюць гарадскім планаваннем, жыллёвай палітыкай, аховай помнікаў і турызмам;
муніцыпалітэты кіруюць мясцовымі адукацыйнымі сеткамі і бюджэтамі.

эформы, якія могуць быць карысныя для Беларусі

Хаця перанос бельгійскай мадэлі ў Беларусь непасрэдна немагчымы з-за розніцы дзяржаўных сістэм, некаторыя элементы можна адаптаваць:

Падатковае пераразмеркаванне
- Муніцыпалітэты атрымліваюць частку падаходнага падатку, усталяваную мясцовымі органамі.
- Практыка ў Бруселі па карэкцыі падаходнага падатку паміж рэгіёнамі паказвае, як гарызантальна выраўноўваць бюджэты.
Сістэма “узрастаючай аўтаноміі”
- Перадача кампетэнцый праз кансультацыі і нефармальныя стасункі паміж узроўнямі ўлады (горад–вобласць–рэспубліка).
- Гэта дазваляе змякчаць канфлікты і паляпшаць кіраванне, асабліва ў рэгіёнах з этнічнымі і моўнымі меншасцямі (літоўцы, татары, палякі і інш.).
Стварэнне моўных супольнасцей
- Кампетэнцыі супольнасцей могуць быць сфакусаваны на культурна-адукацыйных пытаннях, што набліжае Беларусь да стандартаў Савета Еўропы.

Заключэнне

Бельгійскі досвед федэралізацыі паказвае, што дзяленне кампетэнцый і ўзрастаючая аўтаномія рэгіёнаў дазваляюць стабілізаваць краіну, развіваць мясцовае самакіраванне і эфектыўна размеркаваць рэсурсы. Для Беларусі адаптацыя некаторых прынцыпаў — падатковая дэцэнтралізацыя, кансультацыйная мадэль перадачы кампетэнцый, стварэнне моўных і культурных супольнасцей — можа стаць важным крокам на шляху да ўмацавання мясцовай аўтаноміі і павышэння якасці кіравання.

Літаратура:

Altschull, J. H. (1981). Leuven/Louvain: The World’s Oldest Catholic University Is a House Divided. Change, 13(1), 42–44.
Farhat, N. (2012). The Belgian Communitarian Conflict. Revue française de science politique, 62(2), 231–254.
Council of Europe (2006, 2007). Local Authority Competences in Europe.
Steyvers, K., De Ceuninck, K., & Verhelst, T. (2021). Local Self-Government in Belgium. Lex Localis Press.