Мясцовае самакіраванне ў Польшчы і грамадзянская супольнасць: праблемы ўзаемадзеяння і трансфармацыі

Кароткая анатацыя

У артыкуле праведзены аналіз мясцовага самакіравання Польшчы ў перыяд ад рэформы самакіравання 1990-1999 г. да гэтага часу. Вызначаны асноўныя рысы нацыянальнага самакіравання, перспектывы і icнуючыя праблемы. Польскае мясцовае самакіраванне, яго рэфармаванне і трансфармацыя грамадзянская супольнасцi прывялi да  да павышэння эфектыўнасці эканомікі краіны, якая выяўляецца ў павелічэнні ВУП на душу, росце даходаў, інтэсіфікацыі знешняга гандлю і іншых эканамічных паказацелях.

Уступ

Функцыянаванне кожнай дэмакратычнай дзяржавы павінна быць заснавана на перадачы шырокіх паўнамоцтваў мясцовым органам улады. Гэты працэс, званы дэцэнтралізацыяй, у Польшчы ажыццяўляўся ў перыяд рэформы 1990-1998 гг. Аднаўленне мясцовага самакіравання ў Польшчы пачалася ў Сенаце яшчэ ў кастрычніку 1989 года, закон аб мясцовым самакіраванні быў прыняты ў сакавіку 1990 года, а выбары ў органы мясцовага самакіравання адбыліся ў маі 1990 года.

У выніку была спынена манаполія цэнтральнай улады шляхам перадачы дзяржаўных функцый арганізацыям, не падпарадкаваным дзяржаве, якія раней заставаліся выключна ў кампетэнцыі цэнтральных органаў улады. Быў здзейснены пераход ад адзінай бюджэтнай палітыкі да зараджэння сістэмы, заснаванай на фінансавай незалежнасці адзінак самакіравання. Гэта прывяло да пашырэння правоў прыватнай уласнасці.

Мясцовае самакіраванне з'яўляецца сёння адным з найважнейшых інстытутаў дэмакратычнай дзяржавы, з дапамогай якой грамадзяне маюць магчымасць вырашыць значную частку праблем, якія ўзнікаюць на мясцовым узроўні.

Як інстытут дзяржаўнай улады, найбольш набліжаны да грамадзян, мясцовае самакіраванне дае магчымасць найбольш поўна задаволіць інтарэсы і забяспечыць абарону правоў грамадзян, якія сумесна пражываюць на пэўнай тэрыторыі.

Актуальнасць працы ў тым, што развіццё мясцовай дэмакратыі ў Польшчы з'яўляецца добрым прыкладам для краін постсавецкай прасторы. У гэтых краінах дамінуючымі застаюцца традыцыі і элементы цэнтралізаванага кіравання, пры гэтым слабыя традыцыі мясцовага самакіравання толькі ўскладняюць існуючую праблему, а адсутнасць глыбокага разумення ў насельніцтва аб дзейнасці мясцовага самакіравання перашкаджае ўкараненню прынцыпаў самакіравання ў грамадстве ў цэлым.

Кароткі агляд літаратуры

Сярод польскіх навукоўцаў, якія вывучаюць працэсы станаўлення мясцовага самакіравання, яго праблемы і асаблівасці ў Польшчы, шырока вядомыя М.Кулеша, П.Свяневіч, Гж.Рыдлеўскі, Кш.Кацюбінскі, Г.Гажэлак, Х.Іздзебскі i iнш. Фінансавыя і бюджэтныя працэсы гмін, паветаў і ваяводстваў добра асветлены ў працах Ю.Лукомскай.

Рэформаванне самакiравання

З 1 студзеня 1999 года двухузроўневы адміністрацыйны падзел, які дзейнічаў з 1975 года, заменена трохузроўневым, якія складаюцца з гмін, паветаў і ваяводстваў (пры гэтым у ваяводстве, акрамя мясцовага самакіравання, існуюць таксама органы, якія з'яўляюцца працягам цэнтральнай улады – у выглядзе ваяводы, які з'яўляецца прадстаўніком урада ў рэгіёне). Асновы тэрытарыяльнага дзялення замацаваны ў Законе «Аб муніцыпальным самакіраванні» ад 8 сакавіка 1999 года (мал.1).

Пасля выбараў 2002 года яшчэ адной важнай зменай стала стварэнне аднаасобнага выканаўчага органа гміны і ўвядзенне прамых выбараў гміны (мэра ці прэзідэнта). Гэта змена фактычна азначала, што выканаўчыя органы сталі незалежнымі ад улады.

Наступная рэформа з 2002 года ў асноўным была накіравана на ўмацаванне выканаўчай улады муніцыпалітэта. Дзякуючы ўвядзенню прамых выбараў і замене калегіяльнага праўлення выканаўчым органам, які складаецца з аднаго чалавека, новы кіраўнік муніцыпалітэта (мэр/прэзідэнт горада) таксама атрымаў мацнейшы мандат, паколькі ён непасрэдна прадстаўляе выбаршчыкаў. Ён таксама атрымаў больш значныя паўнамоцтвы і магчымасці для дзеянняў, паколькі яго палітычнае становішча стала нашмат больш незалежным, і, такім чынам, неабавязкова, каб ён падзяляў палітычную волю большасці чальцоў рады. Працяг рэформаў мясцовага самакіравання таксама быў цесна звязана з намаганнямі Польшчы па ўступленні ў Еўрапейскі Саюз, падрыхтоўкай да новых выклікаў у галіне шматузроўневага дзяржаўнага кіравання [1].

Малюнак 1. – Мясцовае самакіраванне ў Рэспубліцы Польшча

Пасля правядзення рэформы адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення ў 1997-1998 зменшылася колькасць ваяводстваў з 49 да16 (мал.2).

Па стане на 1 студзеня 2023 года адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Польшчы ўключаў:

• 16 ваяводстваў,
• 314 паветаў і 66 гарадоў са статусам паветаў,
• 2477 гмін (у тым ліку 302 гарадскіх, 677 гарадско-сельскіх гмін і 1498 сельскіх гмін) [2].

Малюнак 2. Змена АТП Польшчы пасля рэформы 1998 г.

Задачы мясцовага самакіравання

Польская сістэма мясцовага самакіравання прызначана выконваць задачы, якія не маюць агульнанацыянальнага характару і важнасці. У адпаведнасці з артыкулам 163 Канстытуцыі Рэспублікі Польшча, гэта «публічныя задачы, не аднесеныя Канстытуцыяй або статутамі да органаў іншых органаў публічнай улады»^[1].

Асобныя адзінкі мясцовага самакіравання (гміны, паветы, ваяводствы) выконваюць задачы, даручаныя як дзяржаўнай адміністрацыяй, так і свае ўласныя. Апошнія датычацца калектыўных патрэб канкрэтнай гміны, павета ці ваяводства. Уласныя задачы фінансуюцца за кошт уласных даходаў органаў мясцовага самакіравання, а органам мясцовага самакіравання гарантуецца доля ў дзяржаўных даходах для выканання даручаных задач – гэта прадугледжана артыкулам 167 Канстытуцыі Рэспублікі Польшча. Фарміраванне даходаў органаў мясцовага самакіравання выкладзена ў адпаведным законе ад 13 лістапада 2003 года.

Задачы ўрадавай адміністрацыі мясцовае самакіраванне рэалізуе, калі валодае неабходнымі фінансавымі рэсурсамі [3]. У табліцы ніжэй прадстаўлены адзінкі мясцовага самакіравання і іх устаноўчыя і выканаўчыя органы.

Табл.1. - Органы мясцовага самакіравання разам з іх дырэктыўнымі і выканаўчымі органамі.

Розных мясцовыя органы улады выконваюць кожны свае задачы. Іерархічных адносін паміж гмінамі, паветамі і ваяводствамі няма. Паветы не падпарадкоўваюцца ваяводствам, а гміны - паветам. Мясцовае самакіраванне ў Польшчы пабудавана на прынцыпе раздзялення задач, якi абараняе аўтаномію адзінак мясцовага самакіравання. Задачы  розных тыпаў органаў мясцовага самакіравання дапаўняюць адна адну, а не супярэчаць, калі сферы іх дзейнасці перасякаюцца.

Роля урада ў тэрытарыяльным кіраванні

Пасля рэформы ў ваяводстве кіраванне падпадзялялася на сумесную (агульную) адміністрацыю, якая ажыццяўляла кампетэнцыю міністэрстваў на мясцовым узроўні, і несумесную (спецыяльную), якая выконвала задачы іншых міністэрстваў і ведамстваў. Спецыяльная адміністрацыя, у сваю чаргу, у сілу важных інтарэсаў дзяржавы або вузкаспецыялізаваных характару міністэрства не магла быць перададзена ў вядзенне агульнага кіравання і мела свае ўласныя мясцовыя падраздзяленні (мал 3.). Органы мясцовага самакіравання валодают маемасцю, маюць асабісты бюджэт і даходы і знаходзяцца пад наглядам адпаведных урадавых органаў.

Малюнак 3. Схема ўпраўлення Рэспублікі Польшча[3]

Самакіраванне гміны

Асноўнай адзінкай мясцовага самакіравання, як ужо згадвалася, з'яўляецца гміна, якая мае правасуб'ектнасць, выконвае дзяржаўныя задачы ад свайго імя і пад сваю адказнасць. Дзейнасць органаў кiравання гмiны з'яўляецца публічнай. Рашаючым і кантрольным органам у гміне з'яўляецца савет гміны (рада). Выканаўчымі органамі могуць быць войт, мэр або прэзідэнт горада (табл 1). Савет гміны з'яўляецца заканадаўчым і кантрольным органам. Тэрмін паўнамоцтваў савета - 4 гады. Савет абірае свайго старшыню і віцэ-старшыняў. Старшыня арганізуе работу Савета, склікае яго і праводзіць пасяджэнні. Савет складаецца з саветнікаў, колькасць якіх вагаецца ад 15 да 45 – гэта залежыць ад колькасці жыхароў. Толькi ў гміне Варшавы ў Савеце працуе 60 дэпутатаў. Гэтае выключэнне замацавана заканадаўча асобным параграфам у Законе аб мясцовым самакіраванні^[2]. Склад рады вызначаецца ў адпаведнасці з наступнымі крытэрыямі: у гмінах з насельніцтвам да 20 тыс. жыхароў – 15 дарадцаў; да 50 тыс. жыхароў – 21 дарадца;  100 тыс. жыхароў – 23 дарадцы; 200 тыс. жыхароў – 25 дарадцаў. На кожныя наступныя 100 тыс. жыхароў прыпадае па 3 дэпутаты.

Кампетэнцыя органа, які прымае рашэнні, сярод іншага, уключае: назначэнне камітэтаў для выканання канкрэтных задач гміны. Кіраванне бягучымі справамі гмiны ажыццяўляе аднаасобны выканаўчы орган. Ён прымае адміністрацыйныя рашэнні і прадстаўляе гмiну звонку – ва ўсіх адносінах з іншымі інстытутамі дзяржаўнай . Войт, мэр або прэзідэнт могуць прызначыць ад аднаго да чатырох намеснікаў у залежнасці ад колькасці жыхароў дадзенай гміны [4].

У законе аб мясцовым самакіраванні вызначаны заданні і кампетэнцыі гмін. Канкрэтны аб'ём індывідуальных задач выцякае са статута аб кампетэнцыі і з палажэнняў матэрыяльнага права. У адпаведнасці з законам, кампетэнцыі наступныя: адукацыі (дзіцячыя сады, пачатковыя школы і няпоўныя сярэднія школы, якія паступова закрываюцца); ахова здароўя (першасная медыка-санітарная дапамога); мясцовы грамадскі транспарт; муніцыпальныя дарогі, вуліцы і масты; водазабеспячэнне, каналізацыя, водаадвядзенне і ачыстка сцёкавых вод, падтрыманне чысціні і парадку камунальных адходаў і звалак, забеспячэнне насельніцтва электраэнергіяй, цеплынёй і газам; электрасувязь; прасторавае ўпарадкаванне, кіраванне нерухомасцю, ахова навакольнага асяроддзя і прыроды, кіраванне воднымі рэсурсамі; культура (бібліятэкі, помнікі); спорт і турызм (спартыўныя пляцоўкі і іншыя рэкрэацыйныя зоны і спартыўныя збудаванні); маркетплейсы і рыначныя залы; зялёныя насаджэнні і могілкі; грамадскі парадак і бяспека (у тым ліку абарона ад пажараў і паводак); тэхнічнае абслугоўванне камунальных і адміністрацыйных аб'ектаў; палітыка, арыентаваная на сям'ю; прасоўванне і супрацоўніцтва.

Задачы, ускладзеныя на гміну, уключаюць, сярод іншага, выплату сацыяльных дапамог, утрыманне ЗАГСаў, спісаў выбаршчыкаў, выдачу пасведчанняў асобы і асвятленне нацыянальных дарог (у гарадах) [5].

Самакіраванне паветаў

Наступным узроўнем мясцовага самакіравання ў Польшчы з'яўляецца павет. Паветы выконваюць адміністратыўныя заданні лакальнага характару, якія выходзяць за рамкі кампетэнцыі гмін. Складаецца з суседніх гмін. Павет – гэта гарады з насельніцтвам больш за 100 000 ці гарады, якія страцілі свой статус ваяводства ў 1998 годзе. Ён мае, як і гмiна, юрыдычную асобу і абараняюцца судом. Кантралюючым органам з'яўляецца савет павета, а выканаўчым - павятовая ўправа ці стараста. Мандат савета доўжыцца 4 гады. Паўнамоцтвы Савета могуць быць датэрмінова спынены шляхам правядзення мясцовага рэферэндуму. Колькасць членаў савета ў залежнасці ад велічыні павета вагаецца ад 15 да 29, якая  вызначаецца ў адпаведнасці з наступнымі крытэрыямі: у паветах з насельніцтвам да 40 тыс. жыхароў – 15 дарадцаў. На кожныя наступныя 20 тыс. жыхароў колькасць дарадцаў прыпадае па 3 дэпутаты.

Савет павета выбірае старасту і праўленне павета, якое выконвае функцыі выканаўчага органа. Праўленне складаецца з 3-5 членаў, у тым ліку старасты і падстаросты. Чальцы савета абіраюцца на прамых выбарах. Як і ў гмiне, дзейнасць органаў павета з'яўляецца публiчнай. Жыхары павета ўтвараюць суполку мясцовага самакіравання, прымаючы рашэнні ўсенародным галасаваннем. Да кампетэнцыі раённага Савета адносяцца, у тым ліку: прызначэнне камісіі. Выканаўчы орган, якім з'яўляецца стараста, арганізоўвае работу ўправы, кіруе бягучымі справамі павета і прадстаўляе яго звонку. Акрамя таго, стараста з’яўляецца кіраўніком раённых службаў, інспекцый і варты. Павет мае сваю маёмасць [4].

Асноўнымі кампетэнцыямі павета з'яўляюцца: адукацыя (агульнаадукацыйныя школы, спецыяльныя школы і спартыўныя школы); умацаванне і ахова здароўя (тут найболей прыкметныя лякарні); сацыяльная дапамога, падтрымка сям'і і прасямейная палітыка, падтрымка інвалідаў; грамадскі транспарт і дарогі агульнага карыстання (павятовыя); культура, ахова помнікаў, спорт і турызм; геадэзія, картаграфія, кадастр і кіраванне нерухомасцю; экалогія; грамадскі парадак, бяспека, абарона ад паводак і пажараў (крызіснае кіраванне ў павеце); супрацьдзеянне беспрацоўю і актывізацыя мясцовага рынку працы (раённыя бюро працы  выконваюць задачы, ускладзенай на дзяржаўную адміністрацыю).

Самакіраванне ваяводстваў

Апошнім узроўнем мясцовага самакіравання ў Польшчы з'яўляецца ваяводства, якое мае дуалістычны характар. Ваяводства не толькі орган самакіравання, але і выконвае функцыі ўрадавай адміністрацыі. Ваяводства з'яўляецца адзінкай тэрытарыяльнага дзялення і кiравання. Акрамя органаў мясцовага самакіравання (Сеймік) ў ваяводстве ёсць прадстаўнік урада — ваявода. Ваяводства функцыянуе на падставе ўласнага бюджэту.

Жыхары ваяводства ўтвараюць на падставе закону рэгіянальную самакіравальную cупольнасць.

Ваяводы – гэта органы агульнай адміністрацыі. Ён ажыццяўляе паўнамоцтвы, дэлегаваныя Саветам Міністраў, назначаецца Старшынёй Савета Міністраў па прапанове міністра дзяржаўнай адміністрацыі. Органы, якія падпарадкоўваюцца яму, з’яўляюцца органамі адміністрацыі. Яны кіруюць пытаннямі, якія знаходзяцца ў межах кампетэнцыі органаў мясцовага самакіравання ў гмінах. Займаюцца таксама пытаннямі, якія не былі перададзены ў распараджэнне спецыяльнай адміністрацыі. Свае паўнамоцтвы ваявода ажыццяўляе з дапамогай ваяводскага упраўлення. Пры ваяводзе функцыянуе дарадчы орган – калегія (віцэ-ваявода, дырэктар ваяводскага ўпраўлення, дырэктары аддзелаў і iншых аддзелаў).

У ваяводстве існуюць органы самакіравання. Ваяводскі сеймiк з'яўляецца органам прыняцця рашэнняў і кантролю ваяводскага самакіравання i займаецца публічнымі справамі. Ён абіраецца на ўсеагульных выбарах тэрмінам на 4 гады.Колькасць дарадцаў у ваяводскім сеймiку звязана з колькасцю жыхароў. Мяркуецца, што гэта 30 дарадцаў, а ў ваяводствах, дзе колькасць жыхароў перавышае 2 мільёны, павялічваецца на 3 радцы на кожныя наступныя 500 тысяч жыхароў. Праўленне сеймiка складаецца з 5 чалавек, гэта значыць маршалка, аднаго або двух віцэ-маршалкаў і іншых членаў. Да кампетэнцыі сеймiка адносiцца, між іншым: прызначэнне камісіі. 

Выканаўчы орган - Праўленне ваяводства, якое мае свайго старшыню - Маршалка Ваяводства, які выбіраецца сеймiкам таксама тэрмінам на 4 гады.  Маршалак арганізуе работу праўлення ваяводства і маршалкоўскай канцылярыі. Ён вядзе бягучыя справы і прадстаўляе ваяводства ў знешніх сувязях. Маршалак з'яўляецца кіраўніком супрацоўнікаў канцылярыі і кіраўнікоў арганізацыйных адзінак ваяводскага самакіравання.

Самакіравальны характар ​​ваяводства датычыцца, між іншым, задач ў галіне рэгіянальнай палітыкі. Кампетэнцыя органаў мясцовага самакіравання падзяляецца з пункту гледжання грамадскіх задач, якія ўключаюць у сябе ўстанаўленне мясцовага права, выданне адміністрацыйных рашэнняў і іх уласныя задачы. Спецыфіка апошняга залежыць ад узроўню і тыпу падраздзялення.

Згодна з Законам аб ваяводскім самакіраванні, такія адзінкі мясцовага самакіравання выконваюць грамадскія задачы ваяводскага характару, якія статутам не замацаваны за органамі дзяржаўнага кіравання. Асобныя сферы дзейнасці падобныя да гмін і паветаў і дэталёва вызначаюцца статутам. У сферы адукацыі гэта, напрыклад, стварэнне сярэдніх спецыяльных школ і вышэйшай адукацыі, а ў сферы аховы здароўя правінцыйныя ўлады адказваюць за спецыялізаваныя бальніцы, а таксама кіруюць правінцыйнымі бюро па працы. Закон гаворыць, што на ваяводства могуць быць ускладзены задачы, звязаныя з арганізацыяй і правядзеннем усеагульных выбараў і рэферэндумаў. Акрамя таго, ваяводскі ўрад адказвае за нагляд за развіццём рэгiёна ў цэлым.

Нагляд за органамі мясцовага самакіравання усталяваны ў Законе «Аб самакіраванні ў гміне, павеце і ваяводстве»^[3]. Яго асноўная мэта заключаецца ў забеспячэнні захавання заканадаўства самакіраваннем. Згодна з артыкулам 171 Канстытуцыі Рэспублікі Польшча, "дзейнасць мясцовага самакіравання падлягае нагляду з пункту гледжання законнасці". Гэта азначае, што нагляд над гмінамі, паветамі і ваяводствамі абмяжоўваецца праверкай адпаведнасці з агульнаабавязковым законам. Гэты нагляд ажыццяўляюць прэм'ер-міністр, ваяводы, вярхоўныя і ваяводскія адміністрацыйныя суды і апеляцыйныя калегіі мясцовых уладаў і рэгіянальныя палаты аўдытараў - апошнія ў галіне фінансаў. Акрамя таго, па патрабаванні Прэм'ер-міністра Сейм можа распусціць орган мясцовага самакіравання, калі ён парушае Канстытуцыю Рэспублікі Польшча або законы.

Вопыт Польшчы па дэмакратызацыі быў прызнаны адным з найбольш паспяховых палітычных пераўтварэнняў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Тут была распрацавана сістэма, якая мае некалькі падобных рыс з мадэллю экстэнсіўнай дэцэнтралізацыі ў краінах Паўночнай Еўропы [6].

Пры гэтым, існуе шэраг асаблівасцяў мясцовага самакіравання ў Польшчы:

• невялікія паветы памерам 76 000 - 100 000 чалавек. Малыя паветы часта маюць абмежаваныя фінансавыя і адміністрацыйныя рэсурсы. У такіх паветах кіраванне інфраструктурай, адукацыяй, аховай здароўя і іншымі грамадскімі паслугамі можа быць больш складаным. Эфектыўнасць выкарыстання гэтых рэсурсаў можа быць ніжэйшай, чым у буйнейшых акругах; невялікім акругам можа не хапаць спецыялізацыі і вопыту ў пэўных галінах. Гэта можа паўплываць на якасць паслуг, а таксама на эканамічнае развіццё; дэпапуляцыя сельскіх раёнаў і невялікіх гарадоў прыводзіць да скарачэння колькасці жыхароў у гэтых акругах. Гэта можа паўплываць на даступнасць паслуг і эканамічнае развіццё.

            Увогуле ў буйных акругах існуе больш магчымасцяў для дэцэнтралізацыі ўлады і больш дыверсіфікаванага падыходу да мясцовага развіцця. У невялікіх акругах можа быць больш складана дасягнуць балансу паміж рознымі абласцямі.

• памылковае польскае рашэнне аб стварэнні «абаранкавых» гмін і гарадоў на правах паветаў. "Баранкавая" гміна - тэрмін, які абазначае сельскую гміну (у Польшчы і не толькі), якая размешчана вакол горада, як "абаранак". Цэнтр гэтай сельскай гміны знаходзіцца ў горадзе - цэнтры "абаранкі", які не адносіцца да сельскай гміны, паколькі горад з'яўляецца асобнай гарадской гмінай. Гэтак жаУабаранкавы» павет той, у якім рэзідэнцыя мэра знаходзіцца ў суседнім горадзе з правамі павета, а вакол гэтага горада размешчаны гміны.
• не ўсе адзінкі самакіравання такога памеру, што яны пакрываюць большую частку выдаткаў уласнага бюджэту за кошт уласных даходаў.
• мадэль польскага самакіравання падобная да французскай, таму яна дастаткова бюракратызавана.

Тэрытарыяльнае самакіраванне ў Польшчы - сучасныя праблемы і выклікі

Уступленне Польшчы ў Еўрапейскі Саюз (ЕС) 1 мая 2004 года таксама мела важнае значэнне для функцыянавання сістэмы мясцовага самакіравання, калі тэрытарыяльныя супольнасцi сталі бенефіцыярамі, а таксама размеркавальнікамі (ваяводскае самакіраванне) сродкаў дапамогі, што выдзяляюцца ў рамках фондаў, прызначаных для дасягнення мэты еўрапейскай палітыкі згуртавання[7].

Праблемай, звязанай з функцыянаваннем органаў мясцовага самакіравання, з'яўляецца значная ступень «фрагментаванасці» адміністрацыйнага дзялення краіны. Занадта вялікая колькасць эканамічна слабых гмін, паветаў і нават ваяводств з'яўляецца таксама вынікам празмернай апоры на палітычныя і гістарычныя крытэрыi пры вызначэнні тэрытарыяльнага дзялення краіны ў 1990-я гады. Гэта праблема асабліва заўважная на мясцовым узроўні. У шматлікіх месцах краіны назіраецца падзел горада і прылеглых да яго прыгарадных і сельскіх раёнаў на дзве адміністрацыйныя адзінкі - г.зн. гарадскую і сельскую гміну - хоць яны ўтвараюць адзінае функцыянальнае цэлае («баранкавыя» гміны).

Што да функцыянавання ваяводскага самакіравання, то можна звярнуць увагу на праблему ролі рэгіянальнай адміністрацыі ў кіраванні развіццём. Бягучая практыка паказвае, што ваяводствы сталі найперш пасрэдніцкімі ўстановамі ў размеркаванні і размеркаванні сродкаў дзяржаўнай дапамогі, у асноўным з фондаў ЕС.

Гэтая роля значна скарацілася пасля 2020 года і ў наступны перыяд. Прычынай гэтага стала змяншэнне фінансавых трансфертаў з ЕС, што з'яўляецца вынікам адноснага павелічэння дабрабыту польскага грамадства ў параўнанні з іншымі краінамі ЕС, змены крытэрыяў прадастаўлення сродкаў дапамогі, слабай палітычнай пазіцыі Польшчы ў перамовах па бюджэце і г.д. Гэта азначае, што неабходна змяніць формулу функцыянавання рэгіянальных урадаў у бок дзейнасці, накіраванай на стварэнне эндагенных фактараў развіцця, а не толькі паглынанне і размеркаванне сродкаў знешняй дапамогі.

Усе арганізацыйна-адміністрацыйныя змены ў тэрытарыяльным дзяленні краіны павінны быць звязаны і падпарадкаваны забеспячэнню фінансавай незалежнасці адзінак мясцовага самакіравання (г.зн. незалежнасці адзінак мясцовага самакіравання ад знешніх фондаў).

Змяненне метадаў фінансавання адзінак мясцовага самакіравання таксама павінна суправаджацца ўкараненнем у органах мясцовага самакіравання сучасных метадаў кіравання ў дзяржаўным сектары, звязаных з кіраваннем ва ўмовах нявызначанасці і неабходнасці кіравання рызыкамі, якія ўзнікаюць у выніку такіх з'яў, як: эканамічныя ваганні ў выніку глабалізацыі эканомікі, знешняй міграцыі, змены клімату і інш.

Асабліва важна выкарыстоўваць комплексны падыход да планавання развіцця і сумеснага кіравання, заснаванага на супрацоўніцтве паміж дзяржаўнымі, сацыяльнымі і бізнес-суб'ектамі.

Гэта патрабаванне выцякае са змяняючага характару ўмоў сучасных працэсаў развіцця. Раней дамінуючая роля «цвёрдых» фактараў развіцця (у тым ліку інфраструктуры) была абмежавана. Сёння ключавую ролю адыгрываюць «мяккія» фактары, такія як: інавацыі, прадпрымальніцтва, чалавечы і сацыяльны капітал, 3Т^[4] і г.д.

У новую, постіндустрыяльную эпоху інфраструктура і маштабныя інвестыцыі ў яе развіццё маюць рухаючую сілу і спрыяюць эканамічнаму развіццю тэрыторый, паляпшэнню якасці жыцця.

Існуючая польская сістэма мясцовага самакіравання можа стаць добрым прыкладам для постсавецкіх краін і, у прыватнасці, для Беларусі.

Такiм чынам, мясцовае самакіраванне ў Польшчы заснавана на дэцэнтралізацыі, у аснове якой ляжыць прынцып субсідыярнасці. Сфарміравана неіерархічная сістэма кіравання (кіраўніцтва гмін, паветаў і ваяводстваў не падпарадкоўваецца цэнтральным органам улады, у Беларусі ж наадварот). Мясцовае самакіраванне арганізаванае ў адпаведнасці з прынцыпамі, выкладзенымі ў Еўрапейскай Хартыі. Адміністраванне бюджэтных даходаў і расходаў паступова пераходзіць ад цэнтральных органаў да мясцовых органаў улады, гэта значыць да аўтаномнага самакіравання.

Рэзюмуючы, адзначым, што сістэма мясцовага самакіравання ў Польшчы эвалюцыянуе і да бягучага моманту. Так, гміны і паветы для фінансавання бягучых патрэб выпускаюць не толькі аблігацыі, запазычанне ад іншых адзінак самакіравання, але шырока сталі выкарыстоўваць банкаўскі крэдыт для пакрыцця іх бягучых расходаў.

На сённяшні дзень у Польшчы канчаткова аформілася новая сістэма кіравання, заснаваная на дэмакратычных прынцыпах. Якаснае функцыянаванне органаў улады і своечасовае правядзенне рэформы па кіраванні тэрыторыямі садзейнічала эканомічнаму росту рэгіёнаў і краіны ў цэлым, павышэнню эфектыўнасці інвестыцый, стварэнню новых працоўных месцаў, развіццю інфраструктуры і своечасоваму вырашэнню эканамічных, сацыяльных і грамадскіх праблем лакальных супольнасцяў.

Трансфармацыя сферы адносін паміж грамадзянскай супольнасцю і публічнай уладай з'яўляецца адной з прычынаў паспяховай дэмакратызацыі і мадэрнізацыі сiстэмы кiравання Рэспублікі Польшча.

ЛІТАРАТУРА:

1. VII Samorząd terytorialny \ Prawo \ Konstytucja RP \ VII Samorząd terytorialny \ Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
2. ORGANIZACJA ADMINISTACJI RZADOWEJ W TERENIE - ADMINISTRACJA by Maja Rusin on Prezi
3. Кулеша М., Будаўніцтва мясцовага самакіравання. Падборка тэкстаў з "Wspolnota" 1990-2007, Варшава 2008.
4. Fałdowski M. Geneza i istota samorządu terytorialnego jako determinanta bezpieczeństwa społeczeństwa obywatelskiego na przykładzie wybranych państw UE
5. Мясцовае самакіраванне. Задачы і структура (businessinsider.com.pl)
6. Administracja i samorząd terytorialny w II Rzeczpospolitej (dws-xip.com)
7. Ewolucja instytucji samorządu terytorialnego w Polsce po 1989 годзе (ceon.pl)
8. Рэгіянальная палітыка (stat.gov.pl)
9. https://katowice.eu/edukacja/SiteAssets/dla-mieszka%C5%84ca/ucz-si%C4%99/miejski-bank-dobrych-praktyk/zagadnienia-dla-nauczycieli-szk%C3%B3%C5%82/wiedza-o-spo%C5%82ecze%C5%84stwie/Samorz%C4%85d%20terytorialny.pdf 
10. Еўрапейская хартыя мясцовага самакіравання
11. Słabości JST. Samorządność terytorialna w Polsce - aktualne problemy i wyzwania | Serwis Samorządowy PAP
12. https://bip.ug.edu.pl/sites/default/files/postepowania_naukowe/97278/praca/r.maslak_doktorat-1.pdf
13. Свянквіч П. Асновы фіскальнай дэцэнтралізацыі, 2003
14. Smętkowski Maciej,Gorzelak Grzegorz,Płoszaj Adam,Rok Jakub
15. Powiaty zagrożone deprywacją: stan, trendy i prognoza
16. Кобаса М. Мясцовы самакіраванне ў Беларусі - як пераваліць міф у рэальнасць

[1] https://www.prezydent.pl/prawo/konstytucja-rp/vii-samorzad-terytorialny

[2] Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym

[3] Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (DzU nr 16, poz. 95); ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (DzU nr 91, poz. 578); ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (DzU nr 91, poz. 576);

[4]3T: Тэхналогіі, Талент, Талерантнасць